گروه خبری : دانستنیها
تاریخ: ۱۳۹۷/۰۹/۰۸
تعداد بازدید: ۷۸۲۵
زمان مورد نیاز مطالعه: ۵ دقيقه
عناصر باغهای ایرانی
- انهار بهشتی :
باغهای ایرانی مشحون از کاربردهای آب در قالب چشمه‌ها و انهار ، حوض‌ها و فواره‌ها و آبشارهایی است که زیبایی باغهای ایرانی را صد چندان می‌کند . در قرآن کریم و تفاسیر نیز از چشمه‌ها و انهار و حوض‌های باغهای بهشتی یاد شده است که گویی به کارگیری این کاربست‌های اب در باغ ایرانی ، تمثیلی از تصاویر باغهای بهشتی است ، زیباترین توصیف بهشت با به کار بردن ترکیب " جنات من تجری الانهار " حاصل شده است که نقطه عطف تصویر بهشتی است و به معنی باغ هایی است که دائما از زیر درختان و قصرهای آن ( نه زیر زمین آن ) جوی‌های آب جاری است که در 41 جای قرآن ذکر شده است و در 37 مورد آنها ترکیب لغوی "بهشت اخروی با نهرهای جاری " به کار رفته است . باغهای ایرانی نیز از ترکیب " آب جاری " و " پوشش درخت " واحه ای در دل طبیعت خشک ایجاد می‌کند که با توجه به تضاد محیط کویری و باغ ، به راستی تمثیلی از مناظر با طراوت باغهای بهشتی است . در قرآن کریم نیز برای بهشت توصیف هایی ارایه شده است که مهم‌ترین آنها وصف نهرهای " چهارگانه بهشتی " است که از زیر "غرفه‌های بهشتی " جاری است که اساس هندسی باغ ایرانی به صورت چهار باغ "چهار نهر "و چگونگی معماری و مسیر آب در آن می‌باشد .
- چشمه‌های بهشتی :
چشمه‌های آب جاری از جمله توصیف زیبایی باغهای بهشتی است که در دنیای مادی به عنوان منشا حیات و احداث باغ بهشت ماده‌ی مهم‌ترین اصل به شمار می‌رود و در قرآن کریم نیز دو بار از معجزه حضرت موسی در جاری کردن دوازده چشمه آب یاد کرده است .
- آبشارهای بهشتی :
آبشارهای بهشتی تصویری زیبای دیگری از باغهای بهشتی و بهشت است . این تصویر از بهشت یادآور سایه گسترده درختان با ترنم آبشارهاست که در اکثر باغهای ایرانی مشهود است ، چنانچه آب جاری در چهار باغ‌ها و جویبارها و جوی‌های کم شیب و مارپیچ به حرکت در می‌آمده است و از آبشارهایی که کف آنها از تخته سنگی با "تراش سینه کبکی " تشکیل می‌شده است ، فرو میریخته و موجهای زیبا و ترنم دلنشین بهشتی را در باغ به وجود می‌آورده است که نمونه آن در باغ " قدمگاه نیشابور " با آبشارها و سنگ‌های سینه کبکی در دوره صفوی دیده می‌شود .
حوض‌های بهشتی :
در اکثر باغهای ایرانی جوی آب از طبقه زیرین کوشک ، سرچشمه می‌گیرد و به حوض جلوی عمارت می‌ریزد . کلمه "کوثر" در آیه ( انا اعطیناک الکوثر – سوره کوثر ) را به معنای نهری در بهشت و حوض خاص رسول خدا (ص) در بهشت یا صحرای محشر دانسته اند . چنانچه نهر یا حوض کوثر چنانچه در بعضی از روایات آمده است ، از زیر عرش جریان دارد و مبدا و نهایت ان بی پایان و نامحدود است و هر کس به اندازه ظرفیت ذهن صاف و پاکش از آن دریافت و بهره ای دارد . حوض ، آبنما و استخر در " مظهر قنات " در باغ ایرانی ، احداث شده است و پس از ظهور آب در طبقه همکف عمارت و ریختن به حوض آنجا به سمت استخر جلوی عمارت جاری می‌شده است ، جاری شدن آب از حوض زیر عمارت و یا جلوی آن ، تصویر بهشتی کوثر را به ذهن متبادر می‌کند ، چنانچه این تمثیل " آب باغ ایرانی " از بهشت را مولف تاریخ عباسی در وصف احداث نهر منشعب از زاینده رود در " باغ هزارا جریب اصفهان " به سال 1006 ه.ق چنین به شعر آورده است :
دوش عقلم گفت آب کوثری
در بهشتی از شبی امد پدید
- درختان و گیاهان در باغ ایرانی :
درختان و سایه آنها از زیباترین تعابیر بهشتی است که در باغهای ایرانی نیز دیده می‌شود که در این میان طوبی ، سدره ، سدر و طلح از جمله درختان بهشتی هستند که در قرآن توصیف شده اند ، بر این اساس گیاها باغهای بهشتی که در مقام تمثیل در باغهای ایرانی نیز به وفور یافت می‌شود ، را می‌توان چنین بیان کرد : 1- گیاهان گرمسیری و سردسیری 2- گیاهان داربستی و غیر داربستی 3- گیاهان میوه دار و غیر میوه دار 4- گیاهان خودرو و غیر خودرو 5- گیاهان سایه دار و غیر سایه دار 6- گیاهان متشابه و غیر متشابه
نام باغهای ایرانی تمثیلی از بهشت :
کلمه فردوس ( بهشت ) از لغت فارسی پردیس گرفته شده که خود از کلمه " پرادئزا" در زبان مادی مشتق شده است . در تشبیه باغهای ایرانی در بعد از اسلام کلمه فردوس با مفهوم تمثیلی " تمثیل بهشت برین " استفاده می‌شده که کاربردی غیر از کلمه پردیس قبل از اسلام " به معنی بوستان " داشته است .
نتیجه گیری :
با توجه به مواردی که مطرح شد ، می‌توان گفت در ادوار مختلف تاریخ انسان گرابش به آن داشته است که باغ هایی احداث کند تا تعابیری که از بهشت آخرت مطرح می‌شده ، برابری کند . این تعبیر می‌تواند بر چند هدف استوار باشد :
- فراهم سازی بیشترین بهره از منافع مادی دنیای فانی و دل خوش داشتن به صورتی نمادین از بهشت
- ایجاد عظمت و شکوه خیره که نشانگر توانایی‌های مالکین و حکام در مقابل مردم و زمینه ساز استقرار و دوام حکومت ظالمانه ایشان بوده است .
- احداث باغ ویلا به منظور فراهم سازی همه بهره‌های مادی ممکن ، در تقابل با بهشت آخرت بر اساس روحیات کافرانه مانند آنچه درباره " باغ ارم " آمد .
- تحمیل طرفداران و فداییان مطابق آنچه اسماعیلیان باغ هایی مانند بهشت را می‌ساختند و پس از تخدیر طرفداران خود با مواد مخدر ، ایشان در باغ هایی به هوش می‌آمدند م زمینه برای بهره برداری سیاسی از آنها ممکن می‌شد
منابع :
مقاله با همین عنوان به تحریر و تقریر " دکتر مجتبی انصاری و مهندس هادی محمودی نژاد
)
